ÂYETLERİ ANLAMADA(İNSANIN YARATILIŞI KONUSUNDA) HADİS ALGISININ ETKİSİ-3

    Bugün sizlerle Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arş. Gör., Salih KESGİN’in kuran ilimleri ve  tefsir usülü çalıştayında yaptığı Ayetleri anlamada hadis algısının etkisi ‘’Nisâ sûresi-1. âyeti Ekseninde Bir Tahlil Denemesi ‘’ adlı sunumun üçüncü bölümünü paylaşacağız.

   İlgili âyetin Tefsirlerdeki Açıklanışı(Nisâ sûresi-1. Ayeti)

Klasik ve modern dönem tefsirlerimizi incelediğimizde meal çalışmalarında olduğu gibi âyetin anlaşılmasında iki farklı yaklaşıma şahit olmaktayız. Âyetler üzerindeki bu anlam farklılığının ise rivayetlere dayanarak şekillendirildiğine, Taberî’nin(v. 310/923), Kurtubî’nin(v. 649/1252), Nesefî’nin (v. 537/1142), Fahreddin Râzi’nin(v. 606/1209) 25 tefsirlerini incelediğimizde görmekteyiz. Mezkur tefsir çalışmalarında Nisâ sûresinin 1. âyeti açıklanırken âyet-i kerime’de açık bir beyan olmamasına rağmen “ nefs” kelimesine “Hz. Âdem”, ve konuyla ilgili rivayetlerden yola çıkarak “ minha” ifadesine de “Hz. Âdem’in kaburga kemiği” verilmektedir. Son dönem çalışmalarından Muhammed Hamdi Yazır’ın tefsirinde de bu yaklaşım kendini göstermektedir. Şöyle ki Yazır, çalışmamıza konu olan âyeti açıklarken şu ifadeleri kullanmaktadır: Bu bir kişiden maksat, Hz. Âdem, eşinden maksat da Hz. Havva olduğunda fikir ve görüş birliği vardır. Hz. Âdem “Şüphesiz Allah Âdem’i seçerek üstün kıldı” (Âli İmran, 3/33). Ve “Allah Âdem’i topraktan yarattı. Sonra ona ol’ dedi ve o da oluverdi” (Âli İmran, 3/59) âyetlerinden anlaşıldığı üzere, topraktan seçilerek yaratılmıştır. Hz. Havva da, Âdem’in kendisinden ayrılarak yaratılmıştır. Bu mânâ hadislerde “Havva, Âdem’in bir kaburga kemiğinden yaratıldı” diye nakledilmiştir ki bir yarılma mânâsına gelir. Bu mânâ eşlik ilişkisinin temeli demektir.

   Yine ülkemizde birçok evde bulunan asrımızın ilim adamlarından Vehbe Zuhaylî’nin tefsirine baktığımızda da benzeri bir yaklaşıma şahit olmaktayız. Zuhaylî, “İlim adamlarının cumhurunun görüşüne göre tek bir candan kasıt, insanlığın babası olan Âdem (a.s.)’dir, Eşinden kasıt da Havva’dır. Havva, Hz. Âdem’in sol kaburga kemiğinden uykuda bulunduğu sırada yaratılmıştır. Hz. Âdem uyanıp da Havva’yı gördüğünde onu beğenmiş ve karşılıklı birbirlerine yakınlık duymuşlardı.Buna delil ise Buharî ile Müslim’de yer alan sahih hadistir”  ifadeleriyle rivayet algının âyeti anlamlandırmada ne kadar etkin bir rol oynadığını bizlere göstermektedir.

   Rivayetleri zâhiri olarak algılamayan müfessirler ise kaburga kemiğinden yaratılışı ifade eden rivayetlerin mecazi anlam ifade ettiğini kabul etmişler, buna bağlı olarak da “ nefs” kavramını “Hz. Âdem’in ve Hz. Havva’nın yaratıldığı ortak öz” olarak değerlendirmişlerdir. Bu yaklaşıma örnek olarak da Diyanet İşleri Başkanlığınca yayınlanan Kur’an Yolu isimli meal-tefsir çalışmasını zikredebiliriz.

   Bu çalışmada konu ile ilgili âyet şu şekilde açıklanmıştır: Ayette önce “sizi bir tek nefisten yaratan” denilmiş, sonra da “ondan da eşini yaratan” buyrulmuştur. İnsanlardan her birinin babası ve anası bulunduğuna, her birey üreme kanunları çerçevesinde meydana geldiğine göre burada

“nefisten, ondan yaratan” sözünü “Onun bir parçasından” (mesela kaburgasından) şeklinde değil “onun özünden, ona benzer (misli) olan asıldan ve kökten (buradaki ifadeye göre nefisten) yaratan” şeklinde anlamak gerekir.

   Yukarıda da görüldüğü üzere tefsirlerde de âyeti anlama hususunda iki farklı yaklaşıma şahit olmaktayız. “ Nefs”’i kişi anlamıyla anlamlandıran müfessirler bunu Hz. Havva’nın, Hz Adem’in kaburga kemiğinden yaratıldığını ifade eden rivayetlerle delillendirmekte, bu rivayetler ışığında âyetteki “ minha” lafzının Hz. Adem’e (kaburga kemiğine) atfını kabul etmektedirler. Burada Hz. Havva’nın yaratılışını konu eden rivayetlerin âyeti anlama üzerinde ne kadar belirgin bir şekilde etkili olduğunu görmekteyiz. Bu durum ise bizi mezkûr rivayetleri incelemeye ve Hz. Peygamber’in sözlerindeki maksadı anlamaya sevk etmektedir. Bu minvalde araştırmamıza konu olan rivayetlerin Kütüb-i Tis’a kaynaklarında hangi varyantları ile nasıl yer aldığını inceleyeceğiz.(bölüm sonu)