ÂYETLERİ ANLAMADA(İNSANIN YARATILIŞI KONUSUNDA) HADİS ALGISININ ETKİSİ-4

Bugün sizlerle Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arş. Gör., Salih KESGİN’in kuran ilimleri ve  tefsir usülü çalıştayında yaptığı Ayetleri anlamada hadis algısının etkisi ‘’Nisâ sûresi-1. âyeti Ekseninde Bir Tahlil Denemesi ‘’ adlı sunumun dördüncü bölümünü paylaşacağız.

Rivayetlerin Kütüb-i Tis’a Kaynaklarında Yer Alış Şekli

Kütüb-i Tis’a kaynaklarında çalışmamıza konu olan rivayetler iki farklı versiyonla yer almaktadır. Bunlardan birincisi “kadın kaburga kemiği gibidir... versiyonudur ki hadis kaynaklarında şu iki metinle yer almaktadır:

• Kadın kaburga kemiği gibidir. Onu doğrultmaya kalkarsan, kırarsın. Ondan yararlanmak istersen, eğri olduğu halde de yararlanabilirsin

• Kadın sana karşı tek düze davran(a)maz. Çünkü o kaburga kemiği gibidir. Onu doğrultmaya kalkarsan, kırarsın. Kendi haline bırakırsan, ondan eğri olduğu halde yararlanırsın.

Rivayetin ikinci versiyonu ise “kadın kaburga kemiğinden yaratılmıştır...

“onlar kaburga kemiğinden yaratılmışlardır...”ifadeleri ile aktarılan metinlerdir ki bu da Kütüb-i Tis’a kaynaklarında şu metinlerle yer almaktadır: • Kim Allah’a ve Ahiret gününe iman ediyorsa komşusuna eziyet etmesin Bir de kadınlar hakkında birbirinize hayır tavsiye ediniz. Çünkü onlar kaburga kemiğinden yaratılmışlardır. Kaburga kemiğinin en eğri yeri en uç kısmıdır. Onu doğrultmaya kalkarsan kırarsın. Kendi halinde bırakırsan, eğriliğine devam eder(ondan öyle yararlanırsın) Onun için sizler kadınlar hakkında birbirinize hayır tavsiye ediniz.

• Kadın kaburga kemiğinden yaratılmıştır. Sana karşı tek istikamet üzerine doğrulamaz. Ondan yararlanmak istersen eğri olduğu halde de yararlanabilirsin. Onu doğrultmaya kalkarsan kırarsın. Onun kırılması da boşanmasıdır.

• Kadın kaburga kemiğinden yaratılmıştır. Onu doğrultmaya kalkarsan, kırarsın. Ona iyi davran. Çünkü onda eğrilikle beraber yeterince yararlanılabilecek hususlar da vardır.

Rivayetlerin Değerlendirilmesi

Yukarıda da görüldüğü üzere Kütüb-i Tis’a kaynaklarında 20 tarikle gelen kadının yaratılışını konu alan rivayetler Ebu Hureyre, Ebu Zer, Semura, Aişe olmak üzere 4 ayrı sahabi tarafından nakledilmiştir. Çalışmamıza konu olan rivayetler kendi içlerinde lafzî olarak bir tasnif yapıldığında, kadının nezaketine atıf yapan “Kadın kaburga kemiği gibidir” ifadesiyle gelen rivayetler ve kadının yaratılışını kaburga kemiği ile ilişkilendiren “Kadın kaburga kemiğinden yaratılmıştır” ifadesiyle gelen rivayetler olmak üzere temel olarak iki gruba ayrılmaktadır. Bu anlamda rivayetlerin tüm varyantları göz önüne alındığında sahih kabul edildiğini ifade etmemiz, genel bir bilgi vermek adına kanaatimizce yeterli olacaktır.

   Rivayetlerin iki ayrı versiyonundan birisi olan “Kadın kaburga kemiği gibidir” ifadesinin teşbih içerdiği ilk bakışta anlaşılacak kadar açık olmakla beraber, “Kadın kaburga kemiğinden yaratılmıştır” ifadesi yukarıda zikrettiğimiz tefsir kaynaklarında da görüldüğü üzere gerek ilmi eserlerde gerekse halk arasında lafzi anlamıyla yaygınlık kazanmıştır. Ancak rivayeti incelediğimizde Hz. Peygamber’in kadınının yaratılışına dair bilgi verme gayesi ile değil, erkek-kadın ilişkilerine dair tavsiyelerde bulunurken, komşuluk hakkından bahsetmesinin ardından ve onlara iyi muamele edilmesini ifade ederken mezkur ifadeyi kullanmasının günlük hayatta hepimizin kullandığı “ teşbih”in Rasulullah (sav) tarafından da kullanıldığı sonucuna bizi götürmektedir.

   Şöyle ki rivayetin kendi içindeki bağlamı da bunu açıkça ortaya koymaktadır:Kim Allah’a ve Ahiret gününe iman ediyorsa komşusuna eziyet etmesin. Bir de kadınlar hakkında birbirinize hayır tavsiye ediniz. Çünkü onlar kaburga kemiğinden yaratılmışlardır. Kaburga kemiğinin en eğri yeri en uç kısmıdır. Onu doğrultmaya kalkarsan kırarsın. Kendi halinde bırakırsan, eğriliğine devam eder(ondan öyle yararlanırsın) Onun için sizler kadınlar hakkında birbirinize hayır tavsiye ediniz.

   Rivayette yaratılış ile ilgili ifadenin müminlere yönelik öğütler içinde kadınların hassaslığına, inceliğine yönelik bir tasvir olarak yer aldığını görmekteyiz. Böylesi bir durum da bizi, Hz. Peygamber’in burada kadınların yaratılışı ile ilgili bir hüküm/bilgi verme amacı gütmediği sonucuna götürmektedir. Rasulullah’( sas)ın —sözlerinde kullandığı teşbih ifadelerine bir örnek olarak— Veda haccında hanımları taşıyan develeri süren Enceşe isimli Habeşli köleye hanımların sarsılmaması için söylediği “( Kristal) cam bardaklara yumuşak davran ya Enceşe” şeklindeki ifadesinden yola çıkarak “Hz. Peygamber kadınlara kristal/cam bardak diye hitap etti, demek ki kadınlar bardaktır” demek nasıl bir anlama hatası olarak karşımıza çıkıyorsa üzerinde çalıştığımız rivayetlerdeki kadınların hassaslığına yapılan vurgunun da lafzi olarak anlaşılması kanaatimizce aynı sonuca bizleri götürmektedir.